Η εργασία με την κοινότητα αποτελεί σημαντικό τμήμα των υπηρεσιών που παρέχει κάθε δομή ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και επανένταξης ψυχικά ασθενών, αφού η κοινωνική αλληλεπίδραση επηρεάζει συχνά την πορεία των ψυχικών προβλημάτων. Ο Ξενώνας «Αγάπη» του Γενικού Νοσοκομείου Αγίου Νικολάου Κρήτης, από την αρχή της λειτουργίας του, (Φεβρουάριο 2001), έθεσε σε άμεση προτεραιότητα την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας. Η αναγκαιότητα αυτή ήταν ακόμη περισσότερο επιβεβλημένη αφού στην περιοχή δεν υπάρχει καμία άλλη δομή ψυχικής υγείας.
Αρχικά η εγκατάσταση του Ξενώνα έγινε στην Ελούντα, σε μια περιοχή περίπου 10χμ έξω από την πόλη του Αγίου Νικολάου, αρκετά απομονωμένη από τη ζώσα κοινότητα. Γι αυτό το λόγο ζητήσαμε και πραγματοποιήθηκε η μετεγκατάσταση του Ξενώνα μέσα στην πόλη του Αγίου Νικολάου, τον Ιανουάριο του 2003.
Κατά τη διάρκεια της αρχικής περιόδου εγκατάστασης του Ξενώνα και στις δύο περιοχές, υπήρξαν αντιδράσεις τμήματος των περιοίκων. Πιο έντονες ήταν οι αντιδράσεις στη μετεγκατάστασή μας μέσα στην πόλη, όπου οι κοινωνικές προκαταλήψεις και η αντίληψη ότι ο Ξενώνας υποβαθμίζει μια γειτονιά, οδήγησαν ένα – μικρό ευτυχώς – αριθμό ατόμων σε οργανωμένες αντιδράσεις, με καταγγελίες στον τύπο και στην τοπική αυτοδιοίκηση για την ακαταλληλότητα του χώρου και την επικινδυνότητα των ενοίκων. Κυρίαρχο στοιχείο των καταγγελιών ήταν οι διαστρεβλώσεις σχετικά με τις αιτίες της μετεγκατάστασης του Ξενώνα.
Η τακτική που ακολούθησε η θεραπευτική ομάδα και η διοίκηση του Νοσοκομείου και στις δύο περιπτώσεις ήταν η αποφυγή της σύγκρουσης και της αντιπαράθεσης με τους κατοίκους. Βασικό μας αξίωμα ήταν ότι μόνο αν μας γνωρίσουν από κοντά οι γείτονες θα απομυθοποιήσουν τον ψυχικά ασθενή, ενώ παράλληλα η θεραπευτική ομάδα ακολουθούσε το πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινότητας, με ποικίλες δράσεις.
Αν αξιολογήσουμε την μέχρι τώρα πορεία του Ξενώνα ως προς τις σχέσεις και τις συναλλαγές με την τοπική κοινότητα, θα λέγαμε ότι τα αποτελέσματα είναι πολύ θετικά. Παρ’ όλες τις αρχικές αντιδράσεις που βιώσαμε δύο φορές, έπειτα από μικρό χρονικό διάστημα, άρχισαν να αποδίδουν καρπούς οι οργανωμένες προσπάθειες της θεραπευτικής ομάδας για ευαισθητοποίηση του κόσμου. Παρακάτω θα αναφέρουμε περιληπτικά τις πιο σημαντικές δραστηριότητες στον τομέα αυτό.
Ενημερώθηκαν σταδιακά όλοι οι φορείς και υπηρεσίες της περιοχής για τη λειτουργία του Ξενώνα. (Εκκλησία, δήμος, αστυνομία, πνευματικό κέντρο, τοπική κοινότητα, προγράμματα Κοινωνικής Μέριμνας του Δήμου, σχολεία, καφετέριες και εστιατόρια στη γειτονιά, τμήματα του Γενικού Νοσοκομείου, ΚΑΠΗ, ΟΑΕΔ, χειροτεχνικό κέντρο, ομάδες εθελοντικές όπως είναι η Ομάδα Διάσωσης Κρήτης, ΚΤΕΛ, ΕΚΑΒ, κα.) Εκτυπώθηκαν φυλλάδια ενημερωτικά για τη λειτουργία του Ξενώνα και τους στόχους του Προγράμματος Ψυχαργώς. Επίσης εκτυπώθηκαν σελιδοδείκτες με σύντομα μηνύματα για την καταπολέμηση του στίγματος κατά της ψυχικής ασθένειας. Το έντυπο υλικό διανέμεται σε κάθε εκδήλωση που διοργανώνει ή συμμετέχει ο Ξενώνας, αλλά και σε κάθε επαφή με κάποιο φορέα, υπηρεσία ή συνεργάτη του Ξενώνα. Αναπτύχθηκε μια καλή συνεργασία με όλα τα τοπικά Μ.Μ.Ε. (ραδιόφωνο, τηλεοπτικός σταθμός και έντυπος τύπος), μέσα από τα οποία συχνά προβάλλεται το έργο του Ξενώνα και γίνονται ενημερώσεις στα θέματα ψυχικής υγείας.
Έμφαση έχει δοθεί στην οργάνωση δραστηριοτήτων που επιδιώκουν τη γνωριμία και την αλληλεπίδραση με τη γειτονιά και την ευρύτερη κοινότητα. Πραγματοποιούνται μικρές εορταστικές εκδηλώσεις, με αφορμή τα γενέθλια ή γιορτή κάποιου ενοίκου και σε άλλες εορταστικές περιόδους, όπως είναι τα Χριστούγεννα, οι Απόκριες και το Πάσχα. Οργανώνονται όμως και άλλες μεγαλύτερες και περισσότερο ανοιχτές στην ευρύτερη κοινότητα εκδηλώσεις, σε χώρους που μας παραχωρεί είτε το σχολείο, είτε ο Δήμος, αλλά και στον κήπο του Ξενώνα – όσο βρισκόταν στην Ελούντα. Στις εκδηλώσεις αυτές υπάρχει πάντα ζωντανή μουσική από μουσικούς που προσφέρονται εθελοντικά και ένα κέρασμα για τους καλεσμένους. Τέτοιες εκδηλώσεις πραγματοποιούνται δύο φορές το χρόνο, μία το χειμώνα και μία το καλοκαίρι. Η πρώτη ανοιχτή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με αφορμή τα εγκαίνια του Ξενώνα, στις 27/11/01. Επισημαίνουμε την καλοκαιρινή εκδήλωση του 2004 η οποία ήταν πιο πλούσια. Πραγματοποιήθηκε στο πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής που βρίσκεται λίγα μέτρα έξω από τον Ξενώνα, σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Αγίου Νικολάου, ανήκε στο πρόγραμμα των καλοκαιρινών εκδηλώσεων του Δήμου, και συμπεριλάμβανε παράσταση καραγκιόζη από το Εθνικό Θέατρο Σκιών και ζωντανή μουσική από δύο ορχήστρες, κρητικό παραδοσιακό και λαϊκό πρόγραμμα, με μουσικούς που έπαιξαν εθελοντικά. Η εκδήλωση είχε πολύ μεγάλη απήχηση στην τοπική κοινότητα. Επίσης σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου Αγίου Νικολάου και την Κινηματογραφική Λέσχη Αγίου Νικολάου πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβρη του 2003 μία πολύ σημαντική εκδήλωση «για τη συμμετοχή των ψυχικά ασθενών στη ζωή της κοινότητας χωρίς αποκλεισμούς» με την προβολή της βραβευμένης ταινίας ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Σταύρου Ψυλλάκη, «Ο άνθρωπος που ενόχλησε το σύμπαν». Στην εκδήλωση μίλησαν ο ίδιος ο σκηνοθέτης, ο ψυχίατρος από το ΘΨΠ Χανίων Λιοδάκης Αντώνης, η ψυχολόγος του Ξενώνα Γιόμελου Κατερίνα και ένας ψυχικά ασθενής, ένοικος ενός Ξενώνα της Κρήτης, πρωταγωνιστής της ταινίας. Και οι δύο αυτές εκδηλώσεις απασχόλησαν πολύ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τόσο τα έντυπα, όσο και τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά. Παράλληλα υπάρχουν και άλλες εκδηλώσεις στις οποίες συμμετέχει ο Ξενώνας με ομιλίες ή έντυπο ενημερωτικό υλικό και κατασκευές των ενοίκων, όπως είναι μία ενημερωτική εκδήλωση για την κατάθλιψη, ένα διήμερο διαλόγου με θέμα «Διαφορετικοί αλλά ίσοι», εκδηλώσεις – εκθέσεις έργων ΑΜΕΑ, έκθεση ζωγραφικής με τη συμμετοχή των έργων ενός ενοίκου του ξενώνα, αθλητικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις στην ευρύτερη περιοχή κ.α.
Οι ένοικοι ενθαρρύνονται να παρακολουθούν με κάθε ευκαιρία πολιτιστικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις που διοργανώνουν άλλοι φορείς, Πηγαίνουν επίσης, όποτε είναι δυνατόν στην Εκκλησία, πηγαίνουν για καφέ και φαγητό έξω, αλλά και σε πολλές απογευματινές ή ημερήσιες εκδρομές που διοργανώνει ο Ξενώνας. Επίσης το καλοκαίρι του 2001 πήγαν συνοδευόμενοι από το προσωπικό 5 ημέρες διακοπές σε παραθαλάσσια τουριστική περιοχή στη Νότια Κρήτη.
Κάθε Χριστούγεννα οι ένοικοι με το προσωπικό κατασκευάζουν κάρτες και ημερολόγια τα οποία στέλνουν σε όλους τους φορείς και συνεργάτες (προμηθευτές, εθελοντές κ.α.) του Ξενώνα. Κάρτες στέλνουν και το Πάσχα.
Στον χώρο του Ξενώνα έχουν πραγματοποιηθεί επιμορφωτικά σεμινάρια για το προσωπικό από το ΕΚΑΒ, την Ομάδα Διάσωσης και τις Επισκέπτριες Υγείας του Γενικού Νοσοκομείου. Τον τελευταίο καιρό έχει ξεκινήσει μία σειρά επιμορφωτικών σεμιναρίων στην παροχή πρώτων βοηθειών σε συνεργασία με την Ομάδα Διάσωσης, που απευθύνονται στους γείτονες και στην ευρύτερη κοινότητα, και πραγματοποιούνται μέσα στον Ξενώνα.
Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων είναι ότι πλέον ο περισσότερος πληθυσμός της περιοχής γνωρίζει την ύπαρξη του Ξενώνα, και πολλοί κάτοικοι έχουν έρθει σε άμεση επαφή με τους ενοίκους στα πλαίσια των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και συναλλαγών. Πολύ σημαντικό επίτευγμα θεωρείται για μας η δημιουργία ομάδας εθελοντών. Οι πρώτοι εθελοντές προήλθαν από τους χώρους όπου συναλλάσσονταν οι ένοικοι στις εξόδους τους από τον Ξενώνα (εργαζόμενοι σε χώρους εστίασης ή αναψυκτηρίων, εργαζόμενοι στο Νοσοκομείο κ.α.) και από την εθελοντική Ομάδα Διάσωσης Κρήτης, που είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη στην προσφορά κοινωνικού έργου. Σιγά σιγά άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για προσφορά εθελοντικής εργασίας αρκετοί κάτοικοι της περιοχής, που μας γνώρισαν είτε μέσα από τις διάφορες δραστηριότητές μας, είτε έμαθαν για μας από τους ήδη εθελοντές. Έτσι αναπτύχθηκε ένα δίκτυο ανθρώπων που προσφέρουν σταθερά ή περιοδικά πλήθος υπηρεσιών. Στηρίζουν οικονομικά συγκεκριμένες δραστηριότητες και βοηθούν στην οργάνωση εκδηλώσεων, συνοδεύουν ενοίκους στις εξόδους τους στην κοινότητα, επισκέπτονται και κρατούν συντροφιά σε ενοίκους στον Ξενώνα, προσκαλούν στο σπίτι τους ενοίκους και το προσωπικό για φαγητό, κ.α. Υπάρχουν επαγγελματίες που προσφέρουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους, όπως τεχνικές υπηρεσίες στο κτίριο του Ξενώνα, βαρκάδα με τα τουριστικά καραβάκια, βόλτα με το τουριστικό τρενάκι αλλά και προσφορά επαγγελματιών μουσικών σε μικρές ή μεγάλες εορταστικές εκδηλώσεις. Στόχος μας είναι να πραγματοποιηθεί ένα σεμινάριο εκπαίδευσης των εθελοντών σε θέματα ψυχικής υγείας, έτσι ώστε να επεκταθεί το δίκτυο και να γίνει ακόμη πιο οργανωμένο. Οι εθελοντές στον Ξενώνα αποδεικνύονται πολύτιμοι συνεργάτες της θεραπευτικής ομάδας, δίνοντάς της ταυτόχρονα μία σημαντική πνοή ανανέωσης.
Γιόμελου Κατερίνα
Κλινικός ψυχολόγος